تاریخچه صنعت برق در ایران
واحد تولید محتوای کهربازار 1400/04/12
چکیده مقاله:
توماس ادیسون در سال 1879 میلادی توانست جریان مستقیم را اختراع و راهی برای انتقال برق به محل کار و زندگی مردم پیدا کند. بیست سال پس‌ازآن، زمزمه‌هایی برای استفاده از این انرژی در ایران به گوش رسید و برق به ایرانیان معرفی شد.
صنعت برق دارای تاریخ پرفرازونشیبی است. اولین بار یونانیان متوجه شدند که می‌توانند با ماده‌ای به نام کهربا و مالش آن با پر پرندگان و پوست حیوانات، الکتریسیته تولید کنند. توماس ادیسون در سال 1879 میلادی توانست جریان مستقیم را اختراع و راهی برای انتقال برق به محل کار و زندگی مردم پیدا کند. بیست سال پس‌ازآن، زمزمه‌هایی برای استفاده از این انرژی در ایران به گوش رسید و برق به ایرانیان معرفی شد.
تا قبل از سال 1300 و حتی در اوایل دهه 1300، صنعت برق ایران کاملاً محدود و در بعضی شهرهای بزرگ در حال رشد بود. استفاده سراسری از الکتریسیته و رساندن آن به محل کار و خانه‌های مردم، بین سال‌های 1334 تا 1341 اتفاق افتاد. در ادامه شما را قدم‌به‌قدم با تاریخچه صنعت برق در ایران آشنا می‌کنیم.
احداث اولین نیروگاه‌های برق در ایران
اولین کارخانه برق ایرانی در سال 1278 در شهر مشهد احداث شد که توانی معادل 6.6 کیلووات داشت. دو سال بعدازآن کارخانه دیگری با توان 19 کیلووات در همان شهر احداث شد. راه‌اندازی این دو کارخانه حدود 8000 تومان هزینه داشت که منابع مالی آن توسط مظفرالدین شاه تأمین شد. تمام قطعات این دو نیروگاه توسط شخصی به نام حاج باقر میلانی از روسیه به ایران وارد شدند. این دو نیروگاه برق برای روشن کردن حرم امام رضا(ع) و خیابان‌های اطراف آن استفاده می‌شد.در سال 1280، یک نیروگاه الکتریکی در شمال کشور و در رشت راه‌اندازی شد. این نیروگاه در آن زمان عملکرد نامنظمی داشت که پس از مدتی منجر به تعطیلی آن شد. 3 سال بعد و در سال 1283، نیروگاه برق 93 کیلوواتی تبریز احداث شد که از عملکرد خوبی برخوردار بود.
احداث اول نیروگاه برق تهران
اولین نیروگاه برق تهران در سال 1286 توسط حاج حسین امین‌الضرب راه‌اندازی شد. این فرد برای کارخانه آجر سازی خود به برق احتیاج داشت. تمام دستگاه‌های راه‌اندازی این نیروگاه 300 کیلوواتی از کشور آلمان به ایران وارد شدند. از این نیروگاه برای تأمین برق ساختمان‌های دولتی هم استفاده می‌شد. این نیروگاه در خیابان برق که امروزه خیابان امیرکبیر نام دارد، واقع‌شده است.
یک نیروگاه برق کوچک 2 کیلوواتی هم در همان سال در تهران افتتاح شد. از این نیروگاه هم برای روشن کردن ساختمان‌های دولتی در محدوده میدان سپه و توپخانه سابق استفاده می‌شد. تمام این نیروگاه‌ها از زغال‌سنگ به‌عنوان سوخت استفاده می‌کردند.
شیوه ابتدایی فروش برق در ایران
در ابتدا الکتریسیته فقط وظیفه روشن کردن لامپ‌ها را به عهده داشت؛ فروش برق در تهران توسط امین‌الضرب و به ازای هر لامپ بود. هزینه مصرف هر شب را روز بعدازآن از خریداران دریافت می‌کردند. تعدد لامپ‌های خریداری‌شده، مدت‌زمان مصرف و شخصی که آن‌ها را می‌خرید، در قیمت تأثیرگذار بود. برای مثال شهرداری تهران 50 درصد کمتر از مردم عادی هزینه پرداخت می‌کرد؛ همچنین با افزایش تعداد لامپ‌ها در یک شب یا افزایش مدت‌زمان مصرف، هزینه برای خریداران عادی هم کمتر می‌شد.
افزایش ظرفیت نیروگاه‌های برق ایران
در سال 1307، هفت نیروگاه برق در تهران وجود داشتند که ظرفیت آن‌ها درمجموع به 630 کیلووات می‌رسید. تعداد چراغ‌های موجود در خیابان‌های تهران از 1408 عدد در سال 1302 به 3082 عدد در سال 1307 افزایش یافت. تعدادی کارخانه برق کوچک برای تأمین برق خانه‌های شخصی و صنایع کوچک دایر شدند که درمجموع ظرفیتی معادل 400 کیلووات داشتند. باوجوداین نیروگاه‌ها، مجموع ظرفیت تولید برق تهران به 1000 کیلووات رسید. این ظرفیت تا سال 1312 به 1500 کیلووات ارتقاء پیدا کرد.
با توجه به درخواست‌های زیاد برآورده نشده مردم برای افزایش ظرفیت برق، شهرداری تهران در سال 1312 وارد عمل شد. به‌سرعت تولید الکتریسیته افزایش پیدا کرد و برق برای مدت بیشتری در اختیار مردم قرار گرفت. در همان سال تجهیزات جدیدی به ایران وارد شد که امکان دسترسی به الکتریسیته در 24 ساعت شبانه‌روز را مهیا کردند.
در سال 1314 نزدیک به 100 نیروگاه برق در سراسر ایران وجود داشتند. مالکیت بعضی از این نیروگاه‌ها خصوصی و بسیار از آن‌ها دولتی بودند. رشد این نیروگاه‌ها در ایران ادامه داشت. این نیروگاه‌ها از روغن دیزل، زغال‌سنگ و چوب انرژی موردنیاز خود را تأمین می‌کردند. درنهایت در سال 1317 تعداد نیروگاه‌های برق ایران به 149 نیروگاه در 81 شهر رسید. این نیروگاه‌ها توان تولید 20 مگاوات را داشتند.
صنعت برق در سایه برنامه‌های عمرانی
روند رشد ایران در صنعت برق ادامه داشت؛ تا اینکه در سال 1327، موتورهای دیزلی با ظرفیت‌های 50، 100 و 150 کیلووات وارد ایران شدند. این دستگاه‌ها به شرکت‌های خصوصی و شهرداری‌های مناطق مختلف فروخته شدند. در پایان این برنامه عمرانی هفت‌ساله، مجموع توان نامی برق کشور به 40 مگاوات رسید.
در سال 1334، برنامه عمرانی دوم شروع شد و چهار حوزه کلی برای توسعه نیروگاه‌های برق معرفی شدند.
- کلان‌شهرها
- شهرهای کوچک
- تهران
- منطقه خوزستان
این برنامه یکی از نقاط عطف تاریخچه صنعت برق در ایران است. در این برنامه تلاش شد تا هزینه تولید برق کاهش پیدا کند و این انرژی با قیمت ارزان در اختیار تمام مردم قرار بگیرد. از همین نقطه شروع احداث نیروگاه‌های آبی کشور با هدف کاهش هزینه‌ها شروع شد. کلنگ احداث نیروگاه‌های آبی سد دز، سد کرج، سد سفیدرود و نیروگاه حرارتی طرشت در همین سال زده شد.
برنامه عمرانی سوم از سال 1341 آغاز شد و توانست برقی پایدار با قیمتی مناسب را به کلان‌شهرها، هفده شهر متوسط و بسیاری از شهرهای کوچک انتقال دهد. در همین دوره وزارت آب و برق ایران نیز تأسیس و شروع به کار کرد.
برنامه چهارم عمرانی به احداث خطوط انتقال سراسری نیروی برق اختصاص داشت. بسیاری از نیروگاه‌های آبی و حرارتی در این دوره شروع به کار کردند و این انرژی پاک علاوه بر شهرها، به 491 روستا نیز رسید.
صنعت برق بعد از انقلاب
در ابتدا صنعت برق ایران پس از انقلاب دچار مشکلات مربوط به جنگ بود. تولید برق کماکان ادامه داشت و پیشرفت‌هایی اندکی در این حوزه به دست آمد. پس از جنگ، ساماندهی خوبی در این حوزه صورت گرفت و در حال حاضر ایران یکی از صادرکننده‌های بزرگ برق در منطقه است.
صنعت الکتریسیته در ایران و جهان سال‌هاست که در حال پیشرفت و به‌روزرسانی است. تمام این پیشرفت‌های بزرگ از کشف ساده یونانی‌های باستان و داستان قدیمی سنگ کهربا آغازشده و تا به امروز ادامه دارد.
